Sarkazm – warto wiedzieć

Sarkazm – definicja, etymologia, historia

 

Sarkazm pochodzi od greckiego słowa (sarkasmos)- gryźdź ze złości wargi, szydzić. W słowniku – The Oxford Universal Dictionary- opublikowanym w 1933 roku, sarkazm definiowany jest jako słowo o „ostrym” i „gorzkim” wydźwięku, lub jako uwaga nacechowana drwiną. Współczesne definicje, identyfikują go bardziej z fałszem, szyderstwem oraz werbalną ironią aniżeli ze złośliwością czy pogardą.

 

Stosowany może być w sposób pośredni zawierający pewną formę ironii.

 

– „Jaką piękną kobietą się nagle stałaś”

 

– „ Wydajesz się zupełnie inną osobą”

 

Może także przybrać formę bezpośredniego przekazu.

 

– „ Nie poradziłbyś sobie z tym zadaniem, nawet gdyś byś miał dziesięciu pomocników”

 

– „ Nie trafisz tam nawet z kompasem”

 

– „ W tej sukience za 200zł i tak wyglądałabyś grubo”

 

Charakterystyczną jakość sarkazmu można dostrzec w doborze słów, manifestując przy tym specyficzną intonację głosową.

 

Bousfield we „Współczesnej stylistyce” –łączy sarkazm ze swoistą strategią, która pojawia się w zależności od sytuacji. A reprezentacja słowna sarkazmu podkreślana jest w szczególny sposób po przez zastosowanie swoistego rodzaju mimiki zbliżonej do grymasu. Głównym celem tej nieszczerej formy grzecznościowej jest obraza interlokutora. Krytyczne uwagi mogą być wyrażone w sposób ironiczny, kierowane np. do leniwego pracownika „-Tylko nie pracuj za ciężko”. Wykorzystanie ironii wprowadza element humoru, krytyka wówczas wydaje się bardziej uprzejma i mniej agresywna. Sarkazm może być często nie zauważony w formie pisemnej, dlatego wymaga on specyficznej intonacji lub zmiany tonu głosu.

Zrozumienie subtelności sarkazmu wymaga od adresata sprawnie działających obu półkul mózgowych. Ten wyrafinowany sposób przekazu może okazać się dla niektórych osób nieczytelny i niezrozumiały. Dotyczy to osób z formami demencji, uszkodzeniami mózgu i autyzmem.

Według Wiliama Branta sarkazm kształtuje się, jako narzędzie poznawczo emocjonalne. Występujący wśród młodzieży, służy między innymi testowaniu ram grzecznościowych oraz stopień/zakres prawdy. Identyfikacja tak wyrafinowanego narzędzia, jakim jest sarkazm wymaga od interlokutora swoistego rozwoju i rozumienia form językowych, szczególnie wówczas, kiedy przekaz pojawia się bez wyraźnego sygnału. Stwierdza się, iż sarkazm jest bardziej wysublimowany od kłamstwa, gdyż kłamstwo może pojawiać się już w wieku trzech lat, natomiast sarkazm występuje z początkiem dojrzewania lub później.

Sarkazm jest taką formą ekspresji, którego intencje oraz zamierzenia nie pojawiają się bezpośrednio w przekazie słownym. W przeciwieństwie do ironii, która nie zawiera szyderstwa, sarkazm implikuje szereg obelżywych uwag wymagających od adresata wychwycenia negatywnych konotacji.

Problemy z ustalaniem definicji oraz zwrócenie uwagi na odmienność sarkazmu i ironii wymaga głębszej analizy. (1)Po pierwsze ludzie mogą udawać przejawy rozgoryczenia bądź zniewagi, w momencie, kiedy może być zupełnie inaczej. Niekiedy indziej ukrywać sam fakt obrazy. (2)Po drugie, osoba może czuć sięwyśmianabezpośredniopokomentarzu, a następnie uznać gopotem za niewinny żart. (3) są osoby, które zupełnie nie będą wstanie wychwycić ukrytego sensu skierowanego pod ich adresem przekazu.

Z perspektywy różnych kultur oraz wielości grup językowych, poziom odczucia zniewagi może być bardzo zróżnicowany.

Szkocki filozof, satyryk, eseista, Thomas Carlyle(4 December 1795 – 5 February 1881) stanowczo wyraża niechęć twierdząc, że sarkam to „język diabła” (the language of the devil ). Fiodor Dostojevski z kolei interpretuje go jako „krzyk rozpaczy”. „Sarkazm – ostatnie schronienie ludzi skromnych, gdy ich dusza jest nachalnie atakowana„.

Sarkazm a inteligencja społeczna

Na przestrzeni kilku lat pojawiły się naukowe dowody, iż rozumienie znaczenia sarkazmu w procesie komunikacji wymaga swoistej inteligencji społecznej, z którą duże problemy mają osoby cierpiące na uszkodzenie pola/zakrętu przyhipokampowego –(parahippocampal gyrus)- prawej części mózgu.

Testy prowadzone przez panią Katherine P.Rankin, neuropsycholog i adiunkt w Centrum Aging na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco, wskazują, że pole te może odgrywać kluczową rolę w identyfikacji kontekstu społecznego, jak również parajęzykowych elementów komunikacji werbalnej. Odkryła, że ​​ludzie cierpiący na postępującą chorobę mózgu zwanej semantyczną demencją nie potrafią dostrzec sarkazmu. Ponadto badania Katherine P.Rankin sugerują, że pole przyhipokampowe umożliwia właśnie rozpoznać sarkazm.

Istnieje wiele powodów, dla których umiejętności rozpoznawania sarkazmu mogą być zaburzone. Warunki, w tym autyzm, urazy czaszki, uszkodzenia mózgu i schizofrenia może negatywnie wpływać na zdolność do postrzegania sarkazmu.

Naukowcy z University of California w San Francisco, stwierdzili, że ludzie z otępieniem czołowo-skroniowym mogą mieć trudności z wykrywaniem sarkazmu u innych. Katherine Rankin sugeruje, że utrata zdolności rozpoznawania sarkazmu może być uznawany, jako wczesny znak ostrzegawczy, aby pomóc zdiagnozować chorobę.

Operacje myślowe odpowiedzialne za przetwarzanie komunikatów zawierających sarkazm, wymagają zaangażowania wielu części mózgu. Rankin stwierdziła, że​​ płaty skroniowe oraz pola przyhipokampowe zaangażowane są w podniesieniu sarkastycznego tonu głosu. Podczas gdy lewa półkula mózgu odpowiedzialna za tłumaczenia dosłowności wypowiedzi, prawa półkula i oba płaty czołowe z kolei zaangażowane są za zastanawianie się,podczas gdy komunikat niesie odwrotne znaczenie.

Zdolność do wykrywania sarkazmu może okazać się naprawdę przydatne. W ciągu ostatnich 20 lat, grupy lingwistów, psychologów oraz neurologów prowadzili badania nad naszą zdolnością postrzegania złośliwych uwagi i zdobywaniu nowej wiedzy na to jak wówczas funkcjonuje umysł. Badania wykazały, że ekspozycja na sarkazm zwiększa kreatywne rozwiązywanie problemów. Dzieci zaczynają rozumieć i używać sarkazm już w momencie kiedy trafiają do przedszkola. Według Psycholog Penny Pexman dzieci rodziców, którzy w ich obecności używali sarkastycznych zwrotów, są w stanie prędzej go wychwycić oraz prawidłowo zrozumieć. Niemożność zrozumienia sarkazmu natomiast może być wczesnym sygnałem choroby mózgu.

Jeśli ktoś ma zamiar funkcjonować w nowoczesnym, przesyconym ironią społeczeństwie, umiejętność wykrywania sarkazmu staje się umiejętnością kluczową. Według Neuropsycholog Katherine Rankin „Ludzie, którzy nie rozumieją sarkazmu są natychmiast rozpoznawani, a ponadto uznawani są jako społecznie nieprzystosowani.

JohnHaiman, lingwista w Macalester College w St Paul w Minnesocie, autor: Talk is Cheap: Sarcasm, Alienation and the Evolution of Language, potwierdza iż sarkazm staje się językiem nadrzędnym w komunikacjach interpersonalnych. 

Okazuje się, że używanie sarkazmu zmusza nasz mózg do tęższej pracy ni jeżeli szczerość. Z kolei naukowcy monitorując elektryczną aktywność mózgu badanych narażonych na sarkastyczne wypowiedzi wykazały, że ich mózgi muszą pracować ciężej, aby zrozumieć sarkazm.
Inne badania z kolei potwierdzają, iż ta wytężona praca może uczynić nasze mózgi ostrzejsze. Ponadto sarkazm wydaje się stymulować złożoność myślenia i ma na celu złagodzenie negatywnych komunikatów oraz gniewu.

Aby uchwycić złożoność oraz rozpoznać ukryte znaczenie sarkazmu mózg wymaga nieustannej gimnastyki oraz doskonalenie w odniesieniu do teorii umysłu.¹

Konstrukt teorii umysłu po raz pierwszy wprowadzony w 1978 r. przez D. Premacka i G. Woodruffa. Twierdzą, iż wnioskowanie o stanach umysłu innych osób odbywa się za pośrednictwem systemów pojęć. Zatem wnioskowanie procesów, które zachodzą w umyśle człowieka odbywać się będzie w oparciu o gestykulację, mimikę, zachowania oraz doświadczenia wynikające z kontaktów społecznych z uwzględnieniem uświadamiania sobie własnych stanów umysłu.

– Teoria ta pozwala na przykład uświadomić sobie, że w momencie stłuczenia przez nas szklanki nasz kolega mówiąc nam: „dobra robota”, to ma na myśli zupełnie coś odwrotnego.

Sarkastyczne wypowiedzi są jakby swoistego rodzaju prawdziwymi kłamstwami. Mówimy coś, co nie do końca mamy na myśli, a komunikacja działa poprawnie tylko wtedy, gdy słuchacz rozpoznaje nasz przekaz, jako nieszczery. Sarkazm zawiera w sobie dwulicową wartość. Jest zarówno zabawny jak również złośliwy. Ta podwójna natura doprowadza wielokroć do sprzecznych teorii, co jest przyczyną jego występowania.
Niektórzy eksperci sugerują, że sarkazm używany jest,jako rodzaj łagodniejszej zniewagi, sposobem na łagodniejszą krytykę z wykorzystaniem humoru unikając przy tym bezpośredniości.

Kierując na przykład uwagę do dziecka na temat jego ewidentnego bałaganu w pokoju, można sformułować ją – „ Jak to się dzieje, że Twój pokój tak lśni?”

Inni badacze tymczasem postrzegają sarkazm, jako bardziej szkodliwy, niosący więcej negatywnych konotacji ni jeżeli konstruktywna krytyka. Z greckiego sarkazein – co oznacza rozerwać ciało jak psy.

Według Johna Haimana nie można być stale szczerym, ponieważ w rezultacie możemy sprawiać wrażenie infantylnych. Sarkastyczne komentarze mogą świadczyć o nas, że podchodzimy do pewnych spraw z dystansem a my zaczynamy kontrolować przebieg rozmowy.

Psycholog Penny Pexman, z University of Calgary, który studiuje już sarkazm od ponad 20 lat, twierdzi, że de facto jest to wygodne narzędzie aby w sarkastyczny sposób jednocześnie wyrazić nasze oczekiwania, jak również nasze rozczarowanie. Gdy na przykład deszcz rujnuje nam plany wakacyjne a my w sarkastyczny sposób wyrażamy swoje rozczarowanie mówiąc wówczas –„ Pogoda jest wręcz idealna, lepiej być nie mogło”.

Według Pexmana, jesteśmy bardziej skłonni używać sarkastycznych komentarzy w relacjach z naszymi przyjaciółmi oraz znajomymi aniżeli w stosunku do naszych wrogów. Twierdzi także, że słynne powiedzenie, że mamy tendencje do drażnienia się z tymi, których kochamy znajduje swoje uzasadnienie.

Natomiast podczas konwersacji, jakie prowadzimy z ludźmi nam nieznanymi stosując sarkastyczne uwagi wykazujemy się większą rozwagą. Jesteśmy bardziej skłonni do sarkazmu będąc anonimowi na przykład na forach internetowych bądź też na czatach, unikając tym samym bezpośredniej konfrontacji. Według badań przeprowadzonych przez Jeffreya Hancocka, profesora komunikacji na Uniwersytecie Cornell bezpieczniej jest ryzykować i pozwolić sobie na szyderczy humor z kimś, kogo się nigdy nie spotka. Zauważył również, że rozmowy prowadzone przez Internet wymagają więcej czasu niż twarzą w twarz. Ludzie mogą wtedy korzystać z dodatkowego czasu, aby skonstruować bardziej skomplikowaną ironiczną wypowiedź. Nie ma jednego konkretnego sposobu na bycie sarkastycznym ani jednego szczególnego tonu głosu, który świadczyłby o postawie sarkastycznej. Nie ma jednego ustalonego sposobu, na wyrażanie sarkazmu. Zazwyczaj przekaz nacechowany sarkazmem wzmacniany jest dodatkowo tonem głosu, mimiką, interpunkcją, czasem reakcji, pauzą, pełnym wachlarzem dodatków stwarzające prymitywne sygnały nieszczerości.

Podczas eksperymentu pod przewodnictwem Patricia Rockwell, ekspert z dziedziny sarkazmu na uniwersytecie Louisiana w Lafayette, uczestnicy mieli za zadanie obserwować ludzi, którzy manifestowali w swych wypowiedziach sarkazm. Ekspresja w obrębie ust, w przeciwieństwie do oczu i brwi, były najczęściej wymieniane jako wskazówkę na rozpoznanie sarkastycznych przekazów. Badacze z California Polytechnic University ponadto stwierdzili, osoby kierujące sarkastyczne uwagi rzadziej patrzą rozmówcy w oczy. Brak kontaktu wzrokowego może świadczyć wówczas o nieszczerości.

WK

Bibliografia

Brousfield, B. in Marina Lambrou and Peter Stockwell, Contemporary Stylistics, Continuum International Publishing Group, 2010, p. 213.

Boxer, D. (2002). „4 – ‚Yeah right:’ sociolinguistic functions of sarcasm in classroom discourse”. Applying Sociolinguistics: Domains and Face-to-Face Interaction. John Benjamins Publications. p. 100. ISBN 978-90-272-1850-6. „Only people can be sarcastic, whereas situations are ironic.”

Fowler, Henry Watson (1950). A Dictionary of Modern English Usage. Oxford University Press. „Sarcasm does not necessarily involve irony. But irony, or the use of expressions conveying different things according as they are interpreted, is so often made the vehicle of sarcasm … The essence of sarcasm is the intention of giving pain by (ironical or other) bitter words”

Rockwell, P. A. (2006). Sarcasm and Other Mixed Messages: The Ambiguous Ways People Use Language. Edwin Mellen Press. ISBN 978-0-7734-5917-5.

Partridge, Eric (1969). Usage and Abusage: A Guide to Good English. Penguin Press. ISBN 0-393-31709-9. „Irony must not be confused with sarcasm, which is direct: sarcasm means precisely what it says, but in a sharp, caustic, … manner.”

hamay-Tsoory, Simone G.; Tomer, R.; Aharon-Peretz, J. (2005). „The Neuroanatomical Basis of Understanding Sarcasm and Its Relationship to Social Cognition”. Neuropsychology19 (3): 288–300. doi:10.1037/3624-4105.19.3.288. PMID 15910115.

Carlyle, Thomas (Originally published in 1833-34 in Fraser’s Magazine)

Dostoyevsky, r Dostoyevsky (originally published 1864.). Notes from Underground.

urley, Dan (2008-06-03). „Katherine P. Rankin, a Neuropsychologist, Studies Sarcasm – NYTimes.com”. The New York Times. Retrieved 2009-11-03.

Shannon, C. and Weaver, W. (1948). A Mathematical theory of communication. University of Illinois Press.